فیلسوف پهن شانه

نویسنده: مائده پناهی آراللو
افلاطون (1) یکی از بزرگترین فلاسفه جهان در سال (427 ق.م) در شهر آتن یا اگینا در خانواده ای سرشناس و اشرافی در زمان اردشیر بن دارا متولد شد. نام اصلی او آریستوکلس است، اما دبیر ورزش او به دلیل پیکر نیرومندش او را پلاتن (2) یا پهن شانه نامید.
افلاطون در آغاز جوانی خود را با مطالعه، نقاشی و سرودن شعر مشغول می‌کرد، اما پس از آشنایی با سقراط در سن بیست سالگی تمام اشعارش را سوزاند و به تحصیل فلسفه پرداخت و پس از مرگ سقراط نیز به این کار ادامه داد. وی پس از مرگ استاد به دلیل اوضاع ناامنی که در جامعه (به ویژه برای شاگردان سقراط) ایجاد شده بود، در سن بیست و هشت سالگی (حدود سال 400 ق.م) به همراه برخی دیگر از همکلاسی‌های خود به شهرهای مختلف گریختند و در آنجا پنهان شدند. اما، افلاطون پس از سالیان متمادی مجدد به آتن بازگشت و در بیرون از حصار این شهر در محلی به نام آکادمیا (3) که در آن زمان ورزشگاه متروکه ای بود، خانه و باغچه ای خرید که گویند بهای آن را آنیکریس یا دیون پرداخت نموده است. سرانجام افلاطون در این محل نخستین دانشگاه جهان به نام آکادمیا یا آکادمی را تاسیس کرد (4) که در آن موضوعات مختلفی مانند حساب و هندسه، نجوم و موسیقی و علوم طبیعی تدریس می‌شد. افلاطون حدود چهل سال سرپرست آکادمی بود و در آنجا به تبیین و تبلیغ آراء خود در باب حکمت نظری و عملی می‌پرداخت. آکادمی، پس از مرگ افلاطون نیز حدود نهصد سال باز بود تا این که در سال (86 ق. م) پس از محاطره شهر آتن به وسیله سولا (دیکتاتور مشهور روم) به درون شهر آتن انتقال یافت. اما در سال (529 م) به فرمان امپراتور روم یعنی یوستی نیانوس تعطیل شد و استادان آن در سال (531 م) به دربار انوشیروان ساسانی پناهنده شدند. از نظر افلاطون، بیان حقایق عالی فلسفی به وسیله زبان و کلمات، اساساً امکان پذیر نیست؛ اما امکان ظهور مراتبی از آن در بیان شفاهی (شیوه سقراطی) و سپس مکتوباتی که در قالب دیالوگ عرضه می‌شوند، بیشتر است. محاورات افلاطون به طور متعارف، به محاورات دوره ی سقراطی، دوره‌ی انتقال، دوره‌ی کمال و آثار دوره‌ی سالخوردگی تقسیم می‌شوند.
بر این اساس، آثار دوره سقراطی شامل نوشته‌هایی است که افلاطون در جوانی خود درباره‌ی شخصیت و آرای سقراط تألیف کرده است؛ مانند: دفاعیه (5)، کریتون (6)، اوثوفرون (7)، لاخس (8)، ایون (9)، پروتاگوراس (10)، خارمیدس (11)، لوسیس (12).
آثار دوره‌ی انتقال شامل رسائلی از افلاطون است که در آن کم کم راه خود را برای بیان عقاید شخصی اش پیدا کرده است. این آثار عبارتند از: گرگیاس (13)، منون (14)، اوثودموسر (15)، هیپیاس اول (16)، هیپیاس دوم (17)، کراتولس (18)، منکسنوس (19)، جمهوری (20)، (کتاب اول) .
افلاطون در آثار دوره‌ی کمال صاحب افکار و نظریات خاص خود یعنی نظریه مثل می‌شود. آثار این دوره عبارتند از: مهمانی (21)، فایدون (22)، فایدروس (23)، جمهوری (24)، (کتاب دوم تا دهم) اما، محاورات پایانی (دوره‌ی سالخوردگی) افلاطون را محاورات انتقادی نیز می‌نامند. در این نوشته‌ها گرایش افلاطون به سوی پایه‌های شناخت و دانش ریاضی، همچنین توجه بیشتر به جهان محسوس است. مهم ترین محاورات پایانی عبارتند از: ثئای تتوس (25) (درباره‌ی دانش)، پارمنیدس (26) (درباره‌ی ایده‌ها)، سوفسطایی (27) (درباره‌ی هستی)، فیلبس (28) (درباره‌ی لذت)، تیمائوس (29) (درباره‌ی طبیعت)، کریتیاس (30) (درباره‌ی اتلانتیس)، مرد سیاسی (31) (درباره‌ی پادشاهی)، قوانین (32) (درباره‌ی قانون گذاری)، سوفسطایی (33) (سوفیست)، و اپینومیس (34) و بسیاری دیگر از رساله‌های منسوب به افلاطون.
شایان ذکر است، نوشته‌های فلسفی افلاطون دارای سبک خاصی است. بدین معنا که تمامی آثار وی در قالب دیالوگ و محاوره نگاشته شده اند؛ حتی آپولوژی (دفاعیه سقراط) نیز اساس محاوره ای دارد. زیرا از نظر افلاطون، بیان حقایق عالی فلسفی به وسیله زبان و کلمات، اساساً امکان پذیر نیست؛ اما امکان ظهور مراتبی از آن در بیان شفاهی (شیوه سقراطی) و سپس مکتوباتی که در قالب دیالوگ عرضه می‌شوند، بیشتر است. اما، دیالوگ (همپرسه) تنها شکل ظاهری نوشته‌های افلاطون نیست، یعنی چنین نیست که فلسفه‌ی افلاطون به اشکال گوناگونی قابل بیان بوده و افلاطون از آن میان، تنها بر حسب اتفاق یا به حکم سلیقه‌ی شخصی شکل دیالوگ را انتخاب کرده باشد. دیالوگ عنصر ضروری فلسفه‌ی او که به واسطه‌ی آن ظرفی برای اندیشیدن درباره‌ی عقیده ی دیگری فراهم می‌آید. همچنین، اگرچه در اکثر محاورات، زمام سخن را سقراط در دست دارد؛ اما شرکت کنندگان دیگر نیز، بسیاری از دیدگاه‌ها را بیان می‌کنند و این گونه حتی شخص سقراط، صورت جزمی به خود نمی‌گیرد. برای مثال، در محاوره‌ی قوانین، حتی نامی از او به میان نمی‌آید یا در محاورات پارمندیس، سوفیست و سیاستمدار، دیگران نقش اصلی را ایفا می‌کنند.
اما، یاسپرس، در اثر مشهور خود به نام افلاطون دسته بندی آثار افلاطون را به دو صورت ارائه نموده است:
الف: گروه نوشته‌های افلاطون بر اساس تاریخ تصنیف (35):
1. رساله‌های مربوط به محاکمه‌ی سقراط
2. آثار پس از بازگشت از سفر نخستین و تأسیس آکادمی
3. آثار پس از بازگشت از سفر دوم
4. رساله‌های بعد از برگشتن از سفر سوم در زمان پیری
اما قسم دوم دسته بندی یاسپرس اندکی متفاوت با قسم اول است. زیرا طبقه بندی نوع دوم آثار افلاطون بر اساس محتوا و موضوع رساله‌ها است. بدین ترتیب:
ب: طبقه بندی بر اساس محتوی و موضوع:
1. معرفی سقراط: اوثوفرون، آپولوجی، فایدون و پروتاگوراس
2. کمال، ایده، سقراط: مهمانی و فایدروس
3. اندیشه‌ی سیاسی: جمهوری، مرد سیاسی، قوانین، کریتیاس
4. دیالتیک: پارمنیدس، سوفیست، مرد سیاسی، ثئای تتوس، فیلبس، کتاب ششم و هفتم جمهوری، کراتیلوس، منون
5. کل جهان: تیمائوس، فایدون، فیلبس
6. ریاضیات: منون، جمهوری
البته تقسیم بندی بر اساس تاریخ تصنیف هم مشهورتر از دسته بندی نوع دوم است و هم بیشتر گویای وضعیت تفکر افلاطون و سیر اندیشه وی در طول حیاتش می‌باشد. زیرا تفکر افلاطون نیز مانند آرای وی دارای یک سیر رو به کمال بوده و در طول حیات او به پیش رفته است؛ نه این که افلاطون از ابتدا همه چیز را به طور کامل در ذهن داشته و تنها به بیان صرف آنها پرداخته باشد.

نمایش پی نوشت ها:
1. Plato.
2. Platon.
3. Akademeia.
4. دانشگاه افلاطوم نام خود را از هکادمیا گرفته بود که اصل آن به قهرمان و پهلوان افسانه‌ای به نام هکادموس می رسد.
5. Apology.
6. Crito.
7. Euthyphron.
8. Laches.
9. Ion.
10. Protagoras.
11. Charmides.
12. Lysis.
13. Gorgias.
14. Meno.
15. Euthydemus.
16. HippiasI.
17. HippiasII.
18. Cratyiuc.
19. Menexenus.
20. Repablic.
21. Symposium.
22. Phaedo.
23. Phaedrrus.
24. Repablic.
25. Theaatetus.
26. Parmenides.
27. Sophistes.
28. Philebus.
29. Timaeus.
30. Critias.
31. Poleiticus.
32. Laws.
33. Sophists.
34. Epinomis.
35. کارل یاسپرس، افلاطون، صص 17-20.

نمایش منبع ها:
1. الاصلاح، احمد ابوحاتم رازی، به کوشش حسن مینوچهری و مهدی محقق، تهران: 1377 ش.
2. تلبیس ابلیس، عبدالرحمان ابن جوزی، بیروت 1421 ق/ 2001 م.
3. شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، غلامحسین ابراهیم دینانی، چاپ ششم، تهران: انتشارات حکمت، 1383.
4. افلاطون، دوره‌ی آثار، ترجمه‌ی محمد علی لطفی، چهار جلد، چاپ سوم، انتشارات خوارزمی، مهرماه 1380.
5. تاریخ فلسفه در دوره‌ی یونانی، امیل بریه، ترجمه‌ی علی مراد داوودی، انتشارات دانشگاه تهران.
6. فلسفه‌ی افلاطون، غلامرضا رحمانی، چاپ اول، تهران: موسسه‌ی بوستان کتاب، 1389.
7. حکمة الاشراق، شهاب الدین یحیی سهروردی، ترجمه‌ی دکتر فتحعلی اکبری، چاپ اول، تهران، انتشارات علم، 1388.
8. مجموعه مصنّفات، شهاب الدّین یحیی سهروردی، جلد 1، تصحیح و مقدمه‌ی هانری کربن، تهران: انجمن فلسفه‌ی ایران، 1372 هجری قمری.
9. مجموعه مصنّفات، شهاب الدّین یحیی سهروردی، جلد 3، تصحیح مقدّمه‌ی سیّد حسین نصر، چاپ دوّم، تهران: پژوهشگاه 1372.
10. فرهنگ و اصطلاحات آثار شیخ اشراق، سیّد محمّد خالد غفاری، چاپ اوّل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی 1380.
11. افلاطون، کارل یاسپرس، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، چاپ اول، انتشارات خوارزمی، آذرماه 1357.

منبع مقاله :
ماهنامه‌ی تخصصی کتاب ماه فلسفه، سال ششم، شماره‌ی 68، اردیبهشت 1392